Szkoła dostępna dla wszystkich

Forum Eksperckie „Szkoła dostępna dla wszystkich – wspieranie dobrostanu psychospołecznego w edukacji włączającej” odbyło się 22 listopada 2024 r. w formule online. Spotkanie zorganizowano w ramach projektu „Szkoła dostępna dla wszystkich” (ASA – Accessible School for All) wspieranego przez UNICEF oraz Ministerstwo Edukacji Narodowej.

Na wydarzenie zarejestrowało się ponad 5300 uczestników. Transmisję obejrzało prawie 4000 unikalnych widzów pod linkiem dobrostanszkolny.pl/live. Forum miało otwartą formułę, dzięki czemu uczestnicy mogli zadawać pytania, wypełniać ankiety, dzielić się komentarzami. Na chacie pojawiło się ponad 600 komentarzy, a ponad 1000 uczestników wypełniło ankietę dotyczącą praktyk pedagogicznych wspierających dobrostan uczniów w edukacji włączającej.

Podczas wydarzenia zostały przedstawione ważne i aktualne zagadnienia związane z budowaniem i utrzymywaniem dobrostanu psychospołecznego w edukacji włączającej.

„Dobre samopoczucie w szkole jest jednocześnie celem, ale i warunkiem edukacji wysokiej jakości. Dzieci i młodzież, które otrzymują pełne możliwości rozwoju swojego indywidualnego potencjału, mają większe szanse na zdrowie, satysfakcję, dobre funkcjonowanie, ale i sam proces uczenia się jest najbardziej efektywny właśnie w takich okolicznościach. Wspieranie dobrostanu uczniów, ich zdrowia psychicznego jest jednym z kierunków polityki oświatowej państwa na rok 2024/25, co jeszcze bardziej umocowuje w systemie wszelkie działania, inicjatywy i programy zorientowane na wsparcie nauczycieli w budowaniu środowiska przyjaznego wszystkim uczniom” – powiedziała we wprowadzeniu dr Beata Papuda-Dolińska, liderka projektu „Szkoła dostępna dla wszystkich”.

Wydarzenie otworzyło wystąpienie reprezentantki UNICEF, specjalistki programu Early Childhood Development z Biura UNICEF ds. Reagowania na Potrzeby Uchodźców w Polsce dr Aleksandry Dudy, która przedstawiła podejście UNICEF do działań z zakresu wsparcia dobrostanu psychospołecznego dzieci i młodzieży. Troska o dobre samopoczucie wszystkich uczniów w szkole jest istotna w kontekście pogłębiającej się różnorodności kulturowej w polskich klasach i szkołach. Różnorodność ta – dostrzeżona i odpowiednio wykorzystana – może być ogromną wartością i stymulatorem rozwoju kompetencji społeczno-emocjonalnych dzieci i młodzieży.

„Jesteśmy tu, aby wymieniać doświadczenia, budować rozwiązania i wspólnie pracować nad tym, by każda szkoła była przestrzenią, w której każde dziecko, niezależnie od swojego pochodzenia czy sytuacji życiowej, czuje się akceptowane, bezpieczne i wspierane w swoim rozwoju” – powiedziała dr Duda.

Wiceministra Paulina Piechna-Więckiewicz wprowadziła uczestników do tematyki Forum, opowiadając o roli działań wspierających dobrostan psychospołeczny w edukacji dostępnej dla wszystkich.

„Wspieranie dobrostanu uczniów to proces, który wymaga świadomej pracy, dlatego ważna jest profilaktyka, promocja zdrowych nawyków oraz rozwijanie umiejętności społecznych i emocjonalnych. Tylko poprzez takie działania możemy stworzyć szkoły, które reagują nie tylko na trudności, ale przede wszystkim je wyprzedzają i pomagają uczniom budować zdrowe podstawy do dorosłego życia” – powiedziała Piechna-Więckiewicz.

Część wystąpień merytorycznych otworzyła dr Karolina Appelt z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, prezentując referat „Normatywność w rozwoju społeczno-emocjonalnym”. Dr Appelt zaakcentowała w swoim wystąpieniu, że niestabilność emocjonalna w okresie dorastania jest w większości przypadków stanem przemijającym, a okres rozwoju umiejętności kontroli emocji może trwać nawet do dorosłości. Silne emocje występujące u nastolatków są jedną z ich cech, a nie defektem wymagającym natychmiastowej interwencji. Istotnym przesłaniem płynącym z tego wystąpienia jest wniosek mówiący o tym, że zdrowie emocjonalne to odczuwanie adekwatnych emocji w adekwatnym czasie oraz umiejętność skutecznego radzenia sobie z nimi.

Kolejny prelegent – prof. dr hab. Grzegorz Szumski z Uniwersytetu Warszawskiego – przedstawił referat „Edukacja włączająca a dobrostan szkolny uczniów”, w którym opowiedział o powiązaniach między edukacją – nauczaniem i uczeniem się wysokiej jakości – a dobrostanem szkolnym. Prof. Szumski zwrócił uwagę na co najmniej 5 płaszczyzn edukacji włączającej, które determinują możliwy wzrost dobrostanu szkolnego: zmiany przekonań i orientacji nauczycieli odnośnie do celów edukacji; zwiększenie zasobów włączających w szkołach; współnauczanie; indywidualizacja nauczania; uniwersalne projektowanie nauczania. Przedstawiając wnioski poparte badaniami naukowymi, podkreślił, że dobrostanu psychicznego uczniów nie da się poprawić bez szkoły, obok szkoły ani przez obniżanie znaczenia szkoły. W przypadku edukacji włączającej dużą rolę w stymulowaniu rozwoju społeczno-emocjonalnego odgrywają nauczyciele. Jak potwierdzają dane z badań, rola ta jest silniejsza niż w modelu nauczania tradycyjnego.

W kolejnym wystąpieniu dr Urszula Markowska-Manista z Uniwersytetu Warszawskiego odpowiedziała na pytanie: „Jak międzykulturowe środowisko edukacyjne może sprzyjać rozwijaniu dobrostanu społecznego wszystkich uczniów?”. Prelegentka przedstawiła kompetencje międzykulturowe, które są niezbędne do współdziałania w międzykulturowym środowisku. Międzykulturowość została przedstawiona także jako zasada nauczania gwarantująca kreatywne uczenie się jako proces poszukiwania nowych obrazów świata, innych i samego siebie. Dr Markowska-Manista przywołała najnowsze badania, które pokazują, że właściwie kreowane środowisko międzykulturowe szkoły jest bogactwem, a niskie wyniki w nauce są konsekwencją braku wdrożenia skutecznych praktyk edukacyjnych w szkołach.

Następnie Tomasz Bilicki – pedagog, interwent kryzysowy, nauczyciel praktyk – w swoim wystąpieniu opowiedział o dobrostanie uczniów w kontekście edukacyjnej różnorodności. Prelegent podał w wątpliwość termin „specjalne potrzeby edukacyjne”, skłaniając się w stronę określenia „własne potrzeby edukacyjne” jako unikalnej cechy każdego ucznia. Podkreślił także dużą autonomię nauczyciela w pracy polegającej na dostosowaniu procesu nauczania do zróżnicowanych potrzeb uczniów. „Żadne z rozwiązań prawnych nie zabrania nauczycielom/nauczycielkom troszczyć się i o efekty edukacyjne, i o dobrostan związany z różnorodnością, z edukacją włączającą” – powiedział, przedstawiając w kolejnej części wypowiedzi swoje doświadczenia z pracy z uczniami o zróżnicowanych potrzebach w klasie ogólnodostępnej.

„Smartfony – szansa na rozwój czy zagrożenie dla dobrostanu psychospołecznego?” to tytuł referatu dr hab. Beaty Krzywosz-Rynkiewicz, prof. UWM, z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Podczas wystąpienia prelegentka omówiła ryzyko uzależnień od mediów wyjaśnione poprzez aktywność mózgu podczas korzystania z telefonu. Jak podkreśliła, „stworzone dla relacji media społecznościowe wspierają cechy odwrotne niż potrzebne do udanych i adaptacyjnych relacji – nieszczerość, anonimowość, depersonalizację”.

Dr Piotr Toczyski z Akademii Pedagogiki Specjalnej przedstawił referat „Dobrostan a czynniki ochronne w edukacji włączającej. Jak budować odporność psychiczną wśród uczniów?”. W wystąpieniu prelegent nawiązał do katalogu dobrych praktyk Komisji Europejskiej na rzecz dobrostanu oraz przedstawił cztery poziomy interwencji społecznościowych na rzecz zdrowia psychicznego.

O tym, jak wspierać dobrostan dzieci na etapie edukacji, opowiedziała dr Magdalena Łuniewska-Etenkowska z Uniwersytetu Warszawskiego na przykładzie dzieci dwujęzycznych. Prelegentka nawiązała do badań, z których wynika, że dzieci z doświadczeniem migracji, które dobrze znają dwa języki, wykazują mniej problemów emocjonalnych i trudności w zachowaniu. Znajomość obu języków na wysokim poziomie sprawia, że bez problemu przebiega komunikacja zarówno w rodzinie, jak i w przedszkolu. Wskazana jest dbałość o harmonijną dwujęzyczność, czyli stworzenie takich warunków, w których dziecko będzie rozwijać się w sposób zbalansowany pomiędzy dwoma językami.

W części końcowej Forum zaprezentowano działania i narzędzia wypracowane w projekcie „Szkoła dostępna dla wszystkich”, ukierunkowane na wspieranie dobrostanu szkolnego, z których mogą skorzystać nauczyciele, rodzice oraz uczniowie:

• Wzmacnianie kompetencji nauczycieli specjalistów w zakresie procedur postępowania w przypadku problemów zdrowia psychicznego – program „Szkoła dostępna dla wszystkich”.
• Wzmacnianie instrumentarium diagnostycznego psychologów szkolnych – system diagnostyczny KAPP (Kompleksowa Analiza Procesów Poznawczych).
• Redukowanie bariery językowej przez wzmacnianie języka edukacji szkolnej – kurs „W drodze do dwujęzyczności”.
• Wspieranie współpracy oraz integracji przez rówieśniczy mentoring – program mentoringowy „Razem raźniej”.
• Wspieranie procesu integracji dzieci z doświadczeniem migracji poprzez kształtowanie wrażliwości na odmienność – bajki międzykulturowe „Przygody Innego”.
• Podnoszenie dobrostanu szkolnego – program warsztatów „I’m well”.
• Psychoedukacja uczniów, rodziców i nauczycieli.
• Wspieranie dyrektorów w inicjowaniu współpracy między szkołą a podmiotami leczniczymi – poradniki i podcasty „Szkoła dostępna dla wszystkich – z perspektywy dyrektora”.

Nagranie Forum Eksperckiego w języku polskim jest dostępne pod linkiem:

Zapraszamy także do zapoznania się z krótką relacją z naszego Forum: